Türkün Yüce Tarihi | Genel Kültür - Tarih Sitesi
Ebru
Ebru
MsXLabs.org
MsXLabs.org
Ebru bir resim sanatı olmakla beraber, resim sanatı olmaktan ibaret değildir.
Aynı zamanda nükteli bir şiir, yumuşak bir ezgidir de...
Ebru, gücü zaman üzerinde oynamaya yeten, dans eden bir figürdür-tıpkı adını telaffuz ederken olduğu gibi-:
EBRU! Belki de yeryüzünde hiçbir sanat, adıyla bu kadar bağdaşmamış, bu kadar iç içe geçmemiştir.
Suyun yalınlığı, renklerin düğünü, insanın duyguları, doğanın kusursuzluğu ve Yaratan'ın tekliği ebru sanatında buluşur.
Ebru sanatında nihai sonuç, bizi o sonuca ulaştıran süreçle beraber incelendiğinde anlam bulur ve zenginleşir.
Ebru, fikre düştüğü ilk andan, gözle buluştuğu son ana kadar kendine has mistisizmini asla yitirmeyen bir ifade şeklidir.
Ebru sanatı, en eski Türk kağıt süsleme sanatlarındandır.
Orta Asya dillerinden Çağatayca'da "hare gibi, damarlı" anlamına gelen 'Ebre' kelimesi Ebru sanatının bilinen ilk adıdır.
İpek Yolu ile İran'a gelen sanat, burada 'Abru' (Su Yüzü) veya 'Ebri' (Bulutumsu, bulut gibi) olarak isimlendirilmiştir. Daha sonra Türklerle birlikte Anadolu'ya gelen bu sanatın adı 'Ebru' olarak dilimize yerleşmiştir.
Şu an Avrupa'da 'Marbling' diye bilinen Ebru 17. yüzyılda Avrupa'ya 'Türk kağıdı' adıyla gitmiştir. Ebru Türkiye'de cilt sanatının yanı sıra, hat sanatında zemin ve pervaz olarak kullanılmıştır. Hat sanatının, sanat atölyelerinde çoğalmasıyla birlikte, fonda kullanılan bu desenli kağıdın da değeri artmış, çerçevelenecek kadar önemsenmiştir.
Günümüzde, diğer soyut ve plastik sanatlar gibi değerlendirilmektedir. Ebru, görsel zerafetinin yanı sıra, bizlere mikro ve makro alemlerden, çıplak gözün göremeyeceği ilginç güzellikler sunar. Ayrıca Ebru'nun terapi özelliğine sahip olduğu, bu tarihi sanatın meraklıları için tartışılmayan bir gerçektir.
Aynı zamanda nükteli bir şiir, yumuşak bir ezgidir de...
Ebru, gücü zaman üzerinde oynamaya yeten, dans eden bir figürdür-tıpkı adını telaffuz ederken olduğu gibi-:
EBRU! Belki de yeryüzünde hiçbir sanat, adıyla bu kadar bağdaşmamış, bu kadar iç içe geçmemiştir.
Suyun yalınlığı, renklerin düğünü, insanın duyguları, doğanın kusursuzluğu ve Yaratan'ın tekliği ebru sanatında buluşur.
Ebru sanatında nihai sonuç, bizi o sonuca ulaştıran süreçle beraber incelendiğinde anlam bulur ve zenginleşir.
Ebru, fikre düştüğü ilk andan, gözle buluştuğu son ana kadar kendine has mistisizmini asla yitirmeyen bir ifade şeklidir.
Ebru sanatı, en eski Türk kağıt süsleme sanatlarındandır.
Orta Asya dillerinden Çağatayca'da "hare gibi, damarlı" anlamına gelen 'Ebre' kelimesi Ebru sanatının bilinen ilk adıdır.
İpek Yolu ile İran'a gelen sanat, burada 'Abru' (Su Yüzü) veya 'Ebri' (Bulutumsu, bulut gibi) olarak isimlendirilmiştir. Daha sonra Türklerle birlikte Anadolu'ya gelen bu sanatın adı 'Ebru' olarak dilimize yerleşmiştir.
Şu an Avrupa'da 'Marbling' diye bilinen Ebru 17. yüzyılda Avrupa'ya 'Türk kağıdı' adıyla gitmiştir. Ebru Türkiye'de cilt sanatının yanı sıra, hat sanatında zemin ve pervaz olarak kullanılmıştır. Hat sanatının, sanat atölyelerinde çoğalmasıyla birlikte, fonda kullanılan bu desenli kağıdın da değeri artmış, çerçevelenecek kadar önemsenmiştir.
Günümüzde, diğer soyut ve plastik sanatlar gibi değerlendirilmektedir. Ebru, görsel zerafetinin yanı sıra, bizlere mikro ve makro alemlerden, çıplak gözün göremeyeceği ilginç güzellikler sunar. Ayrıca Ebru'nun terapi özelliğine sahip olduğu, bu tarihi sanatın meraklıları için tartışılmayan bir gerçektir.
EBRU NEDİR?
Kâğıt süsleme sanatlarının en önemlilerinden biri... Bütün Osmanlı sanatlarında olduğu gibi usta-çırak usulü ile öğrenilen ve sanatçının iradesi dışında birçok değişkenden etkilenen bir sanattır. Ebru; renklerin suyla dansının yarattığı bir ahenktir aslında. Bazı kaynaklar ebrunun, yüz suyu anlamına gelen "ab-ı ru" sözcüğünden, bazı kaynaklar ise Orta Asya dillerinden Çağatayca'da hareli görünüm, damarlı kumaş ya da kağıt anlamına gelen "ebre"den geldiğini söylese de en yaygın kanı, kelimenin kökeninin Farsça; bulutumsu, bulut gibi anlamına gelen "ebri" den gelmekte olduğudur. Her ne şekilde isimlendirilse isimlendirilsin insanlara da isim olan ebru, gizemli bir ahenk taşıyor.
Zorlu ve emek isteyen bir sanat olan ebru, geri dönüşü olmayan, tekrarı olmayan, çok değişkenli bir sanattır.
Birçok eski eserde süsleme amacıyla kullanılan ebru, geleneksel el sanatlarımızdan olmasına rağmen yakın zamana kadar unutulma tehlikesi ile karşı karşıyaydı. Dünya çapında çeşitli milletler tarafından sahiplenmeye başlanmış, bazı ülkelerde ebru yapımı sırasında kullanılan malzemeleri üreten firmalar boy göstermişti.
Ebru sanatında son devrin piri merhum Mustafa Düzgünman gerek yetiştirdiği öğrencilerle gerek bu sanata kazandırdığı anlayışla manevi hazinelerimizden birinin payidar kalmasında büyük rol oynamıştır.
Hat ve Ebru
EBRU TARİHİ
Ebru sanatının ilk kez ne zaman ve nerede yapıldığı tam olarak bilinememektedir. Tarihi ve kimin tarafından yapıldığı belli olmayan bazı eserler vardır. Bugün kayıtlardaki en eski ebru 1595 yılına aittir. Şebek Mehmed Efendi imzasını taşır. Ancak, bir sanatın gelişmesi ve kabul görmesi için yüzlerce yıl geçmesi gerektiğini ve kayıtlarda da detaylı bir arama yapılmadığını düşünürsek bu sanatın çok daha eskilere dayanan bir geçmişi olduğunu kabul etmemiz gerekir.
Ayrıca, ebru kelimesinin Farsça'daki EBRİ kökünden geldiğini iddia edenler olsa da, bu kelimenin kullanılmasından yıllar öncesinde, Türkistan'da EBRE kelimesinin çok yakın anlamda kullanıldığı bilinmektedir. Yani kelimenin Farsça'ya zamanın Türkçe'sinden geçmiş olma olasılığı yüksektir. Osmanlı'nın son devirlerinde yaşamış olan Üsküdarlı Şeyh Sadık Efendi, Ebru Sanatı'nın inceliklerini öğrenmek için Buhara'ya gitmiştir. Bu da, Ebru Sanatı'nın Orta Asya kökenli olduğuna dair güçlü bir kanıttır.
Ebru Sanatı'nın günümüze ulaşmasında, Üsküdarlı Şeyh Sadık'ın büyük payı vardır. Onun devamında, Hezarfen Edhem Efendi, Necmeddin Okyay ve Mustafa Düzgünman, bir yandan sanattaki geleneği korumuş, aynı zamanda da ebru çeşitlerini tanzim ederek Ebru'yu güçlü bir sanat haline getirmişlerdir.
Ebru Sanatı ile ilgili yazılmış ilk eser, Tertib-i Risale-i Ebri adını taşır ve 1608 tarihlidir. Basitçe ebru yapımından ve ebru sanatçılığından bahseder.
MALZEMELER
KAĞIT : Emici özelliği fazla ve mat olanları tercih edilir. Genellikle birinci hamur kâğıt kullanılır.
KİTRE: Kitre, Anadolu'da yetişen, geven türü dikenli bitkilerden elde edilen, yapışma özelliği az olan bir zamk çeşididir. Suyla birlikte karıştırılarak uygun kıvam elde edilir. İpek kitresi ise, toz halinde hazır olarak satılmaktadır. Piyasada aktarlarda bulunabilen kitrenin plaka halinde, beyaz ve topraksız olanları tercih edilmelidir.
TEKNE: Ebru yapımında tekne dediğimiz, içine kitre konan kaplar kullanılır.
FIRÇA: Fırçanın sapı için, esnek olduğundan dolayı gül dalı kullanılır. Kıllar ise, at kuyruğundan elde edilir.
BOYALAR: Ebru yapımında genellikle oksit kırmızı, oksit sarı, oksit siyah, lahur çiviti kullanılır. Diğer renkler de bunların karışımından elde edilir. Güzel bir ebru için renkleri uyumlu kullanmak önemlidir. Bu nedenle koyu renklerden başlanarak renkler kullanılır. Tabandaki siyah boya, üzerindeki boyaları canlı ve aktif gösterir. Aralardaki beyazlar da renklere hareket getirir.
ÖD: Renklerin kitre üzerinde kalmasını sağlar. Boyanın içine atılarak kullanılır. İpek boyalar için kullanılmaz.
BİZ: Büyük, kalınca iğne olup, ebruya şekil vermekte kullanılır.
__________________
NASIL YAPILIR?
Ebru yapımına başlamadan önce seçilecek kağıdın ölçüsüne uygun büyüklükte bir tekne alınır, tekne kitreli su ile doldurulur. Ebru teknesi basitçe alüminyum bir baklava tepsisi gibidir. Kitre, bir bitkinin özü olup baharatçılarda (aktarlarda) satılır. Sinme bir avuç veya tepeleme iki çoba kaşığı kitre iki litre kadar su içinde 2, 3 veya 4 gün bekletilerek kitrenin su içinde iyice şişmesi sağlanır. Şişen kitre su içinde el ile yoğurularak suya karışması sağlanır. Kitreli su boza kıvamında veya az seyreği olmalıdır. Hazırlanan sıvı ince bir tülbent ile süzülerek temizlenir. Son haliyle tekneye yavaşça (köpürtmeden) boşaltılır.
Değişik renklerde toprak boyalar ayrı ayrı iki cam yüzey (veya seramik, krom) arasında iyice ezilir. Ezilme esnasında hafif su katılır. Ezilme sonrasında meydana gelen çamur benzeri boyaya sığır ödü katılarak 15 gün veya bir ay kadar bekletilir. Boyanın öd asidiyle pişmesi sağlanır. Beklemeden sonra mamül sulandırılarak kullanılır. Boya açılmıyorsa öd katılır. Rengi açmak için su kullanılır.
Bir ebru bir defa yapılabilir.
Hazırlanan boyalar fırça veya metal çubuk yardımıyla daha önce hazırlanmış olan kitreli suyun üst yüzeyine damlatılır.Boyaların açılmasını ve şekillerin yuvarlaklığını kesin olarak bilemeyiz. Ancak fikir sahibi oluruz. Yaptığımız ebrunun tam olarak nasıl olacağını değil neye benzeyeceğini bilebiliriz. Bu yüzden iki defa aynı ebruyu yapmak imkansızdır.
Kağıt tekneye serilir, iş tamamlanır.
Kağıt düzgünce tekne üzerine bırakılır, görüntünün kağıda işlemesi sağlanır. Kağıt temiz bir ortamda kurumaya bırakılır.
Su yüzeyinde meydana gelen şekiller, teknik gereksinme sonucu daha çok soyut olarak gelişir. Bu düzenlemeden sonra seçilen kağıt su yüzeyine yatırılır. Birkaç saniye sonra kaldırılır ve kitreli suyu süzülünceye kadar iki ucundan asılır.
Bu ebrû tekniğinde sanatçı, boyaların kitreli su üzerindeki dağılışına yeterince hakim olamaz. Bu yüzden bir takım kalıplaşmış ebrû tipleri oluşmuştur.
__________________
EBRU ÇEŞİTLERİ
BATTAL EBRU: Boyaların koyu renkten başlanarak, açık renge doğru fırça yardımıyla Kitreli su üzerine serpilmesiyle elde edilir. Boyalar daha sonra kağıda geçirilir. Basit bir ebru çeşidi gibi görünmekle birlikte, boyaların yüzeyde eşit miktarda ve büyüklükte dağılmasını sağlamak, özellikle ebru yapmaya yeni başlayanlar için pek de kolay olmamaktadır. Diğer ebru çeşitlerine geçebilmek için önce Battal Ebruyu doğru yapmak gerekir. GEL - GİT EBRUSU : Battal Ebru yapıldıktan sonra ince bir çubuk yardımıyla üzerine paralel çizgiler çekilerek oluşturulur.
ŞAL EBRUSU: Gel-Git Ebrusu yapıldıktan sonra yine ince bir çubuk yardımıyla enine üç adet, boyuna da iki adet ( S ) harfi, bunların aralarına da istenildiği gibi kavisler çizilerek hazırlanır.
SOMAKİ (MERMER) EBRUSU: Gel-Git veya şal Ebrusu üzerine fırça yardımıyla Battal Ebru yapılarak elde edilir.
TARAKLI EBRU: Ebru teknesinin eninden 5 mm. küçük tahtalarla, belli aralıklarla dizilmiş toplu iğne, tel veya ince çivi ile hazırlanan taraklar kullanılarak yapılır. Önce Gel-Git Ebrusu oluşturulur, daha sonra Gel-Git enine hazırlandıysa boyuna, boyuna hazırlandıysa enine tarak yardımıyla tarama yapılır. Eğer istenirse üzerine enine veya boyuna " S " harfleri çizilerek taraklı şal ebrusu oluşturulur.
HAFİF EBRU: Üzerine daha sonra yazı yazmak için oluşturulan, renkleri
soluk ve cansız ebrulardır. Burada yazı ön plana çıkar. Hazırlanan kitreye su ilave etmek ve boyalara da damlalık yardımıyla öd ve su, ilave edilerek oluşturulan malzemeyle yapılır.
AKKASE EBRU: Arap zamkı kullanılarak hafif Ebrunun bazı kısımları kapatılır. Sonra daha koyu bir ebru yapılır. Arap zamkı sürülen yerler ikinci boyaları almazlar, boş kalan bu yerlere daha sonra yazı veya Tezhip yapılabilir.
KUMLU-KILÇIKLI EBRU: Tekne iyice kullanıldıktan sonra dibinde kalan kitreden bu çeşit ebru yapılır. Kitrenin kirlenmesiyle oluşan mukavemet ve boyadaki su oranının az olmasıyla, teknede boyaların çatlaklar oluşturmasıyla elde edilir.
YAZILI EBRU: Arap zamkıyla yazılan yazıların olduğu kısım boya almaz ve o bölüm boş kalır. Yazılı Ebruyu hem Hat hem de Ebru sanatı ile uğraşan sanatçılar yapmışlardır.
HATİP EBRUSU : Zemine Battal Ebru yapılır, sonra Hatip Ebrusunda kullanılacak renkler seçilir. Tekneye boyuna ve enine dört-beş adet eşit aralıklarla boya damlatılır, içlerine diğer renkler de aynı şekilde damlatılır. Burada boyaların çaplarının eşit olmasına dikkat etmek gerekir. Daha sonra üzerlerine çubuk yardımıyla şekil verilir.
ÇİÇEKLİ EBRULAR: Zemine Battal Ebrusu yapılıp üzerine çubuklar yardımıyla lale, gelincik, karanfil, papatya gibi çiçekler yapılarak hazırlanır.
Ebru Çeşitleri
Yazılı Akkase
Genellikle arap zamkı ile yazılan yazılar daha sonra ebrulandığında yazı olan kısım kağıt renginde kalmasından veya bunun tersi; yani harflerin içi boş, geri kalan kısım arap zamkı ile kapatılarak elde edilen ebru türüdür. Arap zamkı (şeffaf mürekkep) ile yazı yazmak oldukça maharet isteyen bir iştir. Ustalık isteyen bu tür ebrular, kolleksiyoncular tarafından tercih edilir.
Yazılar genellikle daha önce ebrulanmış kağıda arap zamkı ile yazılır ve kağıt tekrar ebrulandığında yazı olan kısım ilk ebrunun renginde kalır.
*****
- Battal Ebru
*****
Çiçekli Ebrular
Merhum üstâd Necmeddin Okyay'ın geliştirdiği ve kendi adı ile anılan ebru türüdür. Bu tür ebrular ebru sanatının plastik sanatlar içinde yer almasında önemli bir yer tutar.
Ebrunun bilinen tarihi içinde yetişmiş ustalar tarafından sıkça kullanılan çiçek çeşitlerinden başlıcaları Lâle, Karanfil, Sümbül ve Papatya çiçekleridir.
Çiçekli Ebru Türk Ebru sanatının en geleneksel türlerinden biridir. Sanatçının seçtiği bir zemin üzerine hazırlanan değişik çiçek desenleri huzur ve zerafeti bir çerçevede birleştirir.
*****
Barut Ebrular
Hikmet Barutcugil'in dünya çapında tanınan ebru tarzına verilen isimdir. Görüntüler tamamen tabii olup, boyarmaddeler içindeki yüzey gerilimlerinden elde edilir. Bu oluşum tabiatta var olan yeryüzü katmanlarını, bazı mikroskobik görüntüleri hatta diğer gezegenlerin görüntülerini andırır. Değişik boya türleri ve malzemeler kullanan Barutcugil, alışılmış boyutların dışında da çalışarak geleneklerin sınırlarını aşıp Ebru'ya yeni bir boyut kazandırmıştır.
*****
Simetri Ebrular
Barut ebru kesitlerinin digital ortamda simetrilendirilmesi ile meydana gelen görüntülerdir. Bu görüntüler tabiatta var olan yeryüzü katmanları, bazı mikroskobik görüntüleri, hatta uzaydan gelen diğer gezegen fotoğraflarını andırır.
Yazılı Akkase
Genellikle arap zamkı ile yazılan yazılar daha sonra ebrulandığında yazı olan kısım kağıt renginde kalmasından veya bunun tersi; yani harflerin içi boş, geri kalan kısım arap zamkı ile kapatılarak elde edilen ebru türüdür. Arap zamkı (şeffaf mürekkep) ile yazı yazmak oldukça maharet isteyen bir iştir. Ustalık isteyen bu tür ebrular, kolleksiyoncular tarafından tercih edilir.
Yazılar genellikle daha önce ebrulanmış kağıda arap zamkı ile yazılır ve kağıt tekrar ebrulandığında yazı olan kısım ilk ebrunun renginde kalır.
*****
Zemin Ebrular
Ebrunun, 15. yüzyıldan beri bilinen tarihi içinde hep yapılarak günümüze gelmiş desen türlerine verilen genel isimdir. Yapım teknikleri ve görüntüleri birbirlerine benzerlik gösterir. Battal, gelgit, taraklı, bülbül yuvası, neftli, hafif gibi adlarla anılırlar. Ebru'nun bir sanat olarak kabul görülmesinin özü, bu zeminlerin kendilerinden kaynaklanır.- Battal Ebru
- Somaki Ebru
- Taraklı Ebru
- Çift Baskı Ebru
- Neftli Ebru
- Bülbül Yuvası Ebru
- Gelgit Ebru
- Hafif Ebru
*****
Çiçekli Ebrular
Merhum üstâd Necmeddin Okyay'ın geliştirdiği ve kendi adı ile anılan ebru türüdür. Bu tür ebrular ebru sanatının plastik sanatlar içinde yer almasında önemli bir yer tutar.
Ebrunun bilinen tarihi içinde yetişmiş ustalar tarafından sıkça kullanılan çiçek çeşitlerinden başlıcaları Lâle, Karanfil, Sümbül ve Papatya çiçekleridir.
Çiçekli Ebru Türk Ebru sanatının en geleneksel türlerinden biridir. Sanatçının seçtiği bir zemin üzerine hazırlanan değişik çiçek desenleri huzur ve zerafeti bir çerçevede birleştirir.
*****
Barut Ebrular
Hikmet Barutcugil'in dünya çapında tanınan ebru tarzına verilen isimdir. Görüntüler tamamen tabii olup, boyarmaddeler içindeki yüzey gerilimlerinden elde edilir. Bu oluşum tabiatta var olan yeryüzü katmanlarını, bazı mikroskobik görüntüleri hatta diğer gezegenlerin görüntülerini andırır. Değişik boya türleri ve malzemeler kullanan Barutcugil, alışılmış boyutların dışında da çalışarak geleneklerin sınırlarını aşıp Ebru'ya yeni bir boyut kazandırmıştır.
*****
Simetri Ebrular
Barut ebru kesitlerinin digital ortamda simetrilendirilmesi ile meydana gelen görüntülerdir. Bu görüntüler tabiatta var olan yeryüzü katmanları, bazı mikroskobik görüntüleri, hatta uzaydan gelen diğer gezegen fotoğraflarını andırır.
Siyah Beyaz Ebrular
Ebru, genellikle çok renklidir. Türkçemizde, Ebrulî sözcüğü rengârenk anlamında kullanılan bir kelimedir. Ama bu sayfadaki eserler renkli ebruların siyah - beyaz baskıları değildir. Sadece bir tek renk, siyah boya (is) kullanılarak yapılan ebrular, beyaz kağıtlara alınarak oluşturulmuştur. Işınların görünür hali olan beyaz, kendini oluşturan tüm renklerin birleştiği bir renk; siyah ise yansıtılmış ışınların görünmeyen rengidir. Bu ebrular, sadece siyah boya kullanılarak, çokluktan kurtulup tekliğe ulaşmak; ilahi güzelliğe giden yolculuğu ebru sanatı ile hatırlatmak amacıyla hazırlanmıştır.
Ebru, genellikle çok renklidir. Türkçemizde, Ebrulî sözcüğü rengârenk anlamında kullanılan bir kelimedir. Ama bu sayfadaki eserler renkli ebruların siyah - beyaz baskıları değildir. Sadece bir tek renk, siyah boya (is) kullanılarak yapılan ebrular, beyaz kağıtlara alınarak oluşturulmuştur. Işınların görünür hali olan beyaz, kendini oluşturan tüm renklerin birleştiği bir renk; siyah ise yansıtılmış ışınların görünmeyen rengidir. Bu ebrular, sadece siyah boya kullanılarak, çokluktan kurtulup tekliğe ulaşmak; ilahi güzelliğe giden yolculuğu ebru sanatı ile hatırlatmak amacıyla hazırlanmıştır.
Minyatür ve Kaatı
Bu eserlerde kıyafetler, orijinal ebru kağıtları üzerine itina ile kesilerek kolaj tekniği ile yapıştırılır. Daha sonra başka bir minyatür ustası hassas bir işçilikle yüz, el ve zemindeki görüntüleri yapar. Tekrarı mümkün olmayan, her yönü ile 'tek' olan eserler ortaya çıkar. 17.yüzyılda Hindistan'da yapıldığı bilinen ve Christopher Waimann'ın güncelleştirdiği bir yöntemin uygulamasıdır.
Bu eserlerde kıyafetler, orijinal ebru kağıtları üzerine itina ile kesilerek kolaj tekniği ile yapıştırılır. Daha sonra başka bir minyatür ustası hassas bir işçilikle yüz, el ve zemindeki görüntüleri yapar. Tekrarı mümkün olmayan, her yönü ile 'tek' olan eserler ortaya çıkar. 17.yüzyılda Hindistan'da yapıldığı bilinen ve Christopher Waimann'ın güncelleştirdiği bir yöntemin uygulamasıdır.
Toplam 612443 ziyaretçi (1092427 klik) kişi burdaydı!