Türkün Yüce Tarihi | Genel Kültür - Tarih Sitesi

Türkiye, Cumhuriyet tarihi boyunca, 1928 yılına kadar kullanılan Osmanlı evrak-ı nakdiyeleri ve 1948 yılına kadar kullanılan Osmanlı Bankası banknotları dışında, 9 emisyonda 24 farklı kupürde ve 126 tertipte kağıt Türk Lirası kullandı.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk olarak 1927 yılında piyasaya sürülen kağıt paralar, artık günlük hayatımızın değişmez unsuru olurken, Türkçe Latin harfli olarak tasarlanan ilk kağıt para 5 liralık kupür olarak 15 Ekim 1937'de basıldı.

Türk Nümismatik Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Güçlü Kayral'ın hazırladığı çalışmaya göre; Cumhuriyetin ilk kağıt parası 5 Aralık 1927 tarihinde piyasaya sürüldü.

14 Mart 1947 tarihinde hükümet bir karar alarak geçerlilikleri devam eden Osmanlı Bankası banknotlarının 1 Nisan 1947 tarihinden itibaren 1 sene içinde altın karşılığı ödeneceğini duyurdu. Kararla, Cumhuriyetin Osmanlı'dan devraldığı son kağıt paralar da kuruluşunun 25. senesinde tedavülden alınmış oldu.

1950'li yıllarda Türkiye'deki iktidar değişikliğinin sonucu tüm sosyal ve ekonomik hayata yansıdı. İktidar, paralardan cumhurbaşkanı resimlerinin kaldırılmasına ve Atatürk'ün resminin kullanılmasına karar verdi. 1 Aralık 1951 tarihinde ilk olarak 50 liralık kupürün tedavüle verilmesiyle başlayan 5. emisyon, yeniden Atatürk resimli ve filigranlı olarak üretildi.

1970'li yıllar ekonomide enflasyonun hakim olduğu, kıtlık dolu yıllar olarak tarihe geçti. Dünyada yaşanan petrol krizleri, 1974 Kıbrıs Barış Harekatı ve sonrasında maruz kalınan ambargo ekonominin durumunu iyice kötüleştirdi. Tüm bunların sonucunda paranın değeri çok düştü ve kuruşun kıymeti kalmadı.

1979 yılından itibaren 7. emisyon banknotlar tedavüle verilmeye başlandı. 1970'lerin sonuna kadar en büyük kupür olan bin lira ulaşılamaz bir paraydı. Hatta 5. emisyonun ''mor binlik'' olarak adlandırılan bin lirası, görebilenlerin sayılı olduğu, efsanevi bir paraydı. 1980 senesinden sonra ise bin liralık kupür artık ufaklık para niyetine basılıyordu.

Türkiye, 1995 yılında 1 milyon liralık banknotla tanıştı. Artık bin lira madeni para bile değildi.

Türk lirasından 6 sıfır atılmasıyla 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren Yeni Türk Lirası'na geçiş gerçekleşti. Ekonomik istikrarın kalıcı olması yönünde bir kararlılık ifadesi, bir simge olarak kabul edilen bu karar, ulusal nitelikli bir proje olarak tanımlandı.

Günümüzde de kullanılan 9. emisyon Türk Lirası banknotlar 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren yeni tasarım, boyut ve güvenlik özellikleriyle piyasaya verildi.

Güçlü Kayral, şu anda eski paralar arasında bilinen en değerli paranın birinci emisyonun bin lirası olduğunu belirterek, şunları kaydetti:

''Türk kağıt paraları içinde en kıymetli olanı eski harflerle basılmış, 1927 yılı sonunda piyasaya verilmiş bin lira. Bin lira, o zaman çok büyük bir para. Onun muadili olan bin Osmanlı Lirasının karşılığı bin reşat altınıydı. 1927 yılında tedavüle çıkan bin lira, o zamanlar evler, hanlar, hamamlar alınabilecek alım gücüne sahip bir paraydı. 1937 yılında da yeni Türkçe harflerle basılmış paralar tedavüle çıktı ama ilk bin lira az basıldı. 16 bin civarında basıldı. Geri dönmeyen 23 tane... Bunun 16 tane olduğunu da söylüyorlar. Yani Merkez Bankası'na teslim olmayan, piyasada kalan... Ama bilinen 6-7 tane var. En son müzayedeye çıktığında 250 bin liradan satışa çıktı. Alıcısı olmadı ama el altından satılmış olabileceğini düşünüyorum.''

AA