Türkün Yüce Tarihi | Genel Kültür - Tarih Sitesi

Ahmed Riza

Ittihâd ve Terakkî cemiyetinin ve Jön Türkler hareketinin ileri gelenlerinden. Birinci Mesrûtiyet' in Ayan meclisi âzasindan olan ve Konya'nin Ilgin kazasinda sürgünde ölen, ingilizce bildigi ve Kirim harbinde Ingilizlerle yakindan ilgilendigi için ingiliz Ali Bey diye meshur bir zâtin ogludur. Annesi ise. Avusturyali bir kadindir. 1859 yilinda Istanbul'da dogdu, 1930 yilinda yine burada öldü.

Ahmed Rizâ, ailesinden Avrupâî bir egitim gördü. Galatasaray lisesini bitirdikten sonra Fransa' ya gitti ve zirâat tahsili yaparak Türkiye'ye döndü. Bursa maârif müdürlügü vazifesine tâyin edildi. Bu sirada Ibrahim Temo, Abdullah Cevdet gibi kisilerin tibbiye talebesi iken gizlice kurduklari, daha sonra Ittihâd ve Terakkî cemiyeti adini alan Ittihâd-i Osmânî cemiyetine üye oldu. 1884'de merkezi Paris'te olan Societe des Positivistes'e (Pozitivistler birligine) üye olarak, onlarin fikir ve görüslerini yeni Türk fikir hareketinin parolasi hâline getirmeye çalisti. 1889'da Fransa ihtilâlinin yüzüncü yil dönümü sebebiyle Paris'te açilan meshur sergiyi gezmek bahanesiyle Avrupa'ya gitti. Yurda dönmeyerek Jön Türkler hareketinin basina geçti. Hayrani oldugu Fransiz filozofu Auguste Komte' un "Pozitif bilimden baska bilim yoktur, insanliga, hiç bir insan üstü varliga dayanmayan ve insan sevgisinden dogan yeni bir insanlik dîni gereklidir. Bu din pozitif (müsbet) sebeblerin üzerine kurulmali, teolojiye (dînî ilimlere) oldugu kadar metafizige (akil üstü) de sirt çevirmemelidir. insanlik dîni nereden geldigimizi ve nereye gidecegimizi düsünmeden, kisa hayâtimizi daha yasanilir bir hâle (pozitif hâle) koyacaktir. Bu ise birbirimizi sevmekle, birbirimiz için yasamakla gerçeklesecektir, Insanligi, bir insani sevdiginiz gibi seviniz" diyerek peygamberleri ve vahyi inkâr eden, Islâm kardesligini ve Islâmiyet'in cihâd emrini yok sayan felsefî fikirlerini yaymaya çalisti. Avrupa'deki teskîlâtin adini, Auguste Komte'un pozitivist felsefesinin parolasi olan "Nizâm ve Terakkî" koymak istedi.

Macera arayan veya herhangi bir sebeble menfaat yüzünden, ikinci Abdülhamîd Han'in idaresine, "Kahrolsun Istibdâd" diyerek, Ingilizlerin ve Fransizlarin tesvik ve destegiyle Osmanli Devleti ve Islâmiyet aleyhinde faaliyetler gösteren Jön Türkler, bu ismi kabul etmeyip, Istanbul'daki Ittihâd-i Osmânî cemiyetinin ittihâd'inin da bu cemiyetin isminde yer almasini istediler. Böylece Istanbul'dakilerin ittihâd'i ile Ahmed Rizâ'nin terakkî'si bir araya getirilerek Ittihâd ve Terakkî cemiyeti hâline geldi. Cemiyetin basina geçen Ahmed Rizâ, Paris'e tahsil için gönderilmis, fakat oraya yollanis gayelerini unutan ve kendilerine Jön Türkler adi verilenlerle birlikte Mesveret gazetesini çikarmaya basladi. Çesitli yollardan yurda gizlice sokulan bu gazeteyi bir ara Osmanli idâresinin Fransa hükümetiyle olan diplomatik görüsmeleri neticesinde Paris'te çikaramaz olunca, gazeteyi Cenevre'de nesr etmeye basladi. Orada da takibata ugrayinca Brüksel' de çikarmaya devam etti. Fakat Belçika hükümeti de Osmanli Devletiyle olan münâsebetleri sebebiyle gazetenin çikmasina mâni oldu. Ancak Belçika parlamenterlerinden M. Georges Lorand, gazetenin mes'ûl müdürlügünü üzerine aldi. Yikici ve bölücü fikirleri yaymaga devam etmesi sebebiyle Ahmed Rizâ Belçika'dan, 1897 senesinde sinir disi edildi. Sahsî geçimsizligi ve sâdece pozitivist fikirlere itibâr etmesi sebebiyle Jön Türkler arasinda bölünme oldu. Bir kismi Istanbul'a döndü. Ahmed Rizâ ise, Avrupa'deki grubun basinda kaldi, ikinci Mesrûtiyet'in ilân edilmesine kadar hayrani oldugu Auguste Komte'un pozitivist fikirlerini yaydi ve sultan ikinci Abdülhamîd Han aleyhindeki faaliyetlere devam etti.

1908 yilinda ikinci Mesrûtiyet îlân edilince, Istanbul'a döndü, ittihâd ve Terakkî partisinin önemli kisileri arasinda ilk Meb' usan meclisine Istanbul'dan milletvekili seçildi ve Meb'ûsan meclisi baskani oldu. Bir müddet sonra Ayan meclisi üyeligine getirildi. Hareket ordusunun Istanbul'u isgali ve ikinci Abdülhamîd Han'in tahttan indirilmesinden sonra, Meb'ûsan meclisinin toplandigi Çiragan Sarayi'nda çikan bir yangin sebebiyle itibârini kaybetti, ittihâd ve Terakki partisi liderlerinden fikirce ayrilmis olan Ahmed Rizâ, Birinci cihan harbi sonunda pâdisâh Mehmed Vahideddîn Han tarafindan Ayan meclisi baskanligina getirildi. Mütâreke devrinin ilk günlerinde bâzi hareketleri sebebiyle Ayan meclisi baskanligindan uzaklastirildi. Tekrar Paris'e gitti, Istiklâl harbi sona erince Istanbul'a döndü, ömrünün son yillarini, kendi kösesinde hiç bir seye karismadan geçirdi. Baskalarini hor ve hakir gören, kibirli ve inadçi oldugu kadar geçimsiz bir kisilige de sâhib olan Ahmed Rizâ, 1930 yilinda Istanbul'da Sisli Etfâl Hastahânesi'nde öldü.

Patri gazetesinin muhabirine; "Sarkta hiristiyanlar, müslümanlardan daha ziyâde magdur, mahkûm ve mazlumdur. Ben onlarin da müsavi (esit) haklara kavusmalari için çalisiyorum. Firka ise (Ittihâd ve Terakkî firkasi) bilakis müslümanlarin taassubunu tahrik ederek hiristiyanlari mahkûm birakmak istiyor" diyen Ahmed Rizâ, bir islâm düsmani oldugunu belirtmekten geri kalmamistir. Serâfeddfn Magmûmî'nin Hakîkat-i Hal isimli eserinde, "Ittihâd ve Terakki cemiyeti, ihtilâlden sonra dahi genis ölçüde mason ve yahûdî karakterini muhafaza etmistir. Bunun te'sirinin mühim bir netîce ve misâli olarak Meclis-i meb' usan reîsi Ahmed Rizâ Bey'in yemîn sirasinda, anayasanin koydugu "Allah" kelimesini kullanmayi reddettigini gösterebiliriz" diyerek, bu düsüncede olanlarin inançsizligini ortaya koymustur.

Ahmed Rizâ, gayesini tahakkuk ettirmek için bâzi eserler yazmistir. Fransizca ve Türkçe olan bu eserlerden bâzilari:

1- La Crise de L'Orient (1907), 2- Tolerence Musulmane (1897), 3- La Faillite Morale de la Politique Occidentale en Orient (1922), 4-Hâtirât, 5- Vazîfe ve Mes'ûliyet (Paris-1324), 6-Lâyihalar (Londra-1312).